آتشکده الزین (الیز) مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان طارم، بخش چورزق، روستای الزین واقع شده و این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۵۳ با شمارهٔ ثبت ۹۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آتشکده الزين يا اليز بنايي در محدوده شهرستان طارم است که قدمت آن به دوره ساسانيان مي رسد. اين بنا در زمان ساسانيان مقدس بود و به عنوان عبادتگاه مورد استفاده قرار مي گرفت. آتشكده الزين از سنگ و گچ ساخته شده و روي چهار تاقي سنگي در محوطه اي به نام قبرستان كه قدمت آن به دوره هاي اسلامي باز مي گردد. آتشكده الزين تنها بناي باستاني منطقه گيلان است كه تقريبا سالم مانده است و گنبد آن نريخته است.
آتشكده تشوير، طارم عليا
این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۵۳ با شمارهٔ ثبت ۹۸۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در مسير راه جاده سرخه ديزج به گيلوان ( در طارم عليا ) روستاي تشوير قرار دارد. در سمت چپ جاده با فاصله 50 متري بقاياي پايه هاي دو بنا ديده مي شود و اطراف آن گورستان قرار گرفته است . پلان يكي از آنها به صورت چهار ضلعي و ديگري به صورت هشت ضلعي مي باشد . مصالح بكار رفته در بنا عبارتست از سنگ و گچ و ساروج . عده اي از محققين كلمه تشوير را به معناي جايگاه آتش معرفي كرده و وجود اين دو بنا را از دوران قبل از ورود اسلام به اين منطقه ذكر مي كنند . از اين دو بنا نيز فقط چهار جرزهاي آن باقي مانده است.
آتشكده گيلانكشه، طارم
اين بنا در بخش جنوبي روستاي گيلانكشه و بر روي بلندي هاي مشرف بر رود خانه گيلانكشه واقع است. نقشه بنا شامل يك فضاي راستگوش گنبد دار است كه از سمت جنوب داراي يك ايوان كوچك طاقدار است. نقشه بنا از بيرون به استثناي ايوان، مربع و از داخل تقريبا چليپايي است. ورودي بنا از سمت جنوب و از طريق درگاهي كوچك است كه در ديوار انتهايي ايوان تعبيه شده است. در سمت شرق بنا و چسبيده به آن، در كنار ايوان ورودي بقاياي پلكاني موجود است كه احتمالا در گذشته از طريق آن به قسمت فوقاني ارتباط مي يافت. در اضلاع داخلي بنا طاق نماهايي با قوس جناغي كار شده است. اين عناصر نقشه فضاي داخلي را به چليپايي تبديل كرده است. در بالاي هريك از طاق نماها طاقچه هاي كوچك مثلثي تعبيه شده است. گنبد نيم كره اي بنا بوسيله چهار فيلپوش اجرا شده است. مصالح استفاده شده در بنا، قلوه سنگ و ملاط گچي – آهكي است.
بناي گيلانكشه از جنوب به دره رود خانه گيلانكشه، از شرق به خانه هاي روستا و از شمال و غرب به بخش درختكاري شده مجاور بنا منتهي است. مردم محلي معتقدند كه اين بنا آتشكده اي از دوران پيش از اسلام است. اما خصوصيات معماري بنا و جزئيات عناصر بكار رفته بيانگر آن است كه احتمالا بنا مربوط به دوران مياني اسلام است.
آتشكده پیر همدان، آب بر
ین آتشکده در شمال شرقی شهرآب بر در درون باغ های زیبا ودر میان ویرانه های به جای مانده از زلزله 1369 طارم و منجیل در محله پیر همدان ، بنای تاریخی و آتشکده ای قرار گرفته که از زلزله طارم در امان مانده است وقدمت آن به ۷ قرن می رسد.
این بنا در نزدیکی بقعه ی امامزاده جعفر (ع) و در یک کیلومتری امام زادگان هاشم و عوف (ع) آب بر واقع شده این آتشکده از پی دارای 6 متر ارتفاع میباشد که در حال حاضر بر اثر جمع شدن خاک در اطراف بنا به ارتفاع 4 متر دیده میشود. این هشت ضلعی منتظم دارای 4 درب بوده که درب اصلی آن در قسمت جنوب غربی آن واقع شده است. این بنای تاریخی دارای 8 پنجره کوچک منحنی شکل نورگیر بوده. در داخل بنا آثاری از گچ بری های تزئینی در بالای دیوارها و نزدیکی سقف ایجاد شده که به علت عدم ثبت آنها معلوم نیست در چه دوره ای ایجا شده است. در بالای درب اصلی که دارای قوس منحنی میباشد طرحهای و گچ بری هایی کار شده است که شامل طرحهای اسلیمی و گل میباشد. نمایی از گچ بری های درب اصلی این بنا از مصالحی چون سنگ و گچ و خشت و آهک ساخته شده است.
در داخل بنا بااستفاده ازگچ بیها و طرحهای اسلیمی و هندسی برروی رواقها ودرزیرخمیدگی آنها تزئینات قابل توجهی صورت گرفته است که مقداری از آنها بر اثر نفوذ آب باران و فرسودگی از بین رفته است. به گفته افراد محلی در زمانهای دور این بنا دارای گنبدی بوده که بر اثر بی توجهی در هنگام تعمیرات تخریب و سقف موجود به جای آن ایجاد شده است.
در زیر این سقف و بربالای مقرنص ورواقها نشانه هایی از خمیدگی وامتداد قوسین سقف قدیمی دیده میشود. نمایی از سقف جدید آتشکده پیرهمدان نمونه هایی از طرحهای اسلیمی به کار رفته در داخل بنا را در زیر می آوریم که در آنها رنگهایی که به کار رفته را نیز مشاهده میکنید در این گچ بریها از رنگهایی مانند قرمز،نارنجی، زرد، و کمی هم سبز استفاده شده است. قابل ذکر است این بنای تاریخی بارها مورد دزدی غارت قرار گرفته و داخل آن مورد حفاریهای غیر قانونی نا اهلان قرار گرفته است که هنوز هم نشانه هایی از این حفاری ها در داخل بنا بر جای مانده و هر زمانی یک قسمت از آن مورد حفاری قرار میگیرد.
به گفته افراد محلی و سخنانی که به صورت محاوره ای در میان مردم شنیده شده است این بنا از 2 طبقه تشکیل شده است که طبقه دیگر آن درزیرآن قرارگرفته ودرداخل آن کتابخانه ای با کتب تاریخی وجود دارد . ویا به گفته بعضی از مردم این زیر زمین حاوی اشیا قیمتی وسکه های طلای پادشاهان ساسانی می باشد. به همین دلیل گروهی مخفیانه جهت یافتن این موارد به حفر آن اقدام میکنند. که درمیان مردم این سخن پخش شده است که آنها پس از چند متر حفاری به لایه ای از ساروج رسیده اند که قابل نفوذ نبوده است و بسیار سخت می باشد. همانطور که میدانید ساروج مصالحی متشکل از مواد آهک و زرده تخم مرغ و مواد چسبندهی گیاهی و ........ است که به مرورزمان بر استحکامشان افزوده واز سنگ نیز سخت تر میگردد. آنچه در این میان توجه بازدید کنندگان را به خود خیره میکند این مسئله است که این بنای تاریخی بعد از گذت سالیان طولانی هنوز بر پا ایستاده و حتی از زلزله شدید طارم در سال 136۹ در امان مانده و استقامت کرده است. خانه ها و مسجد اطراف آن کاملا با خاک یکسان شدهاند و بنا در میان آوار جلوه نمایی می کند.
و این نشان از استحکام ومقاومت آن دارد و شاید به مرور زمان و عدم توجه مسئولین تخریب شود و جالب اینجاست که تا کنون از سوی میراث فرهنگی هیچ اقدامی در جهت بازسازی و شناسایی قدمت آن انجام نگرفته است.
